Rapport Operation Overload: De keerzijde van gemaks-maximalisatie

Wie tijdens de kerstvakantiewandeling door de stad zijn blik op de prullenbakken richt zal zien dat ze vaak overvol zitten. De bakken kunnen de groeiende stroom afval van on-the-go eten en drinken niet meer aan. Om de groei een halt toe te roepen moeten de kosten worden doorberekend in de on-the-go verpakking. De in dit rapport gepresenteerde zwerfafval factoren moet het bedrijfsleven prikkelen om niet de afvalbak groter te willen hebben maar de verpakking kleiner, minder, opvouwbaar of oppropbaar te maken.

Dat is een van de conclusies van zwerfafvalonderzoeker Dirk ‘Zwerfinator’ Groot en ‘Plastic Soup Surfer’ Merijn Tinga naar aanleiding van hun campaagne "operation #overload". Zij analyseerden 1999 foto’s van uitpuilende prullenbakken die honderden vrijwilligers maakten. Ze lanceren in dit rapport de 'afdank matrix': een instrument om de zwerfafval-kans van een on-the-go verpakking te bepalen.

Vanaf 2023 wordt de industrie verantwoordelijk voor de kosten van het zwerfafval dat zij veroorzaken (de UPV wetgeving). Hoe de kosten precies wordt doorberekend zal pas in de loop van 2023 bekend worden. In dit rapport laten we zien welke eigenschappen van een verpakking invloed hebben op zwerfafval. Deze eigenschappen zouden ons insziens leidend moeten zijn in het bepalen van de af te dragen kosten per producent.

Prullenbakken bron van zwerfafval
Uit het onderzoek blijkt dat openbare prullenbakken niet zijn berekend op het toenemende volume afval dat op straat wordt geproduceerd. Ze raken al snel overvol waarna afval eruit valt of consumenten hun afval ernaast zetten. Vervolgens waait het weg of gaan vogels of ratten ermee aan de haal. Bovendien: afval dat in een openbare prullenbak terechtkomt wordt niet gerecycled maar verbrand. Groot: “Een openbare prullenbak is eigenlijk een openbare vuurkorf.”
 
Verpakkingen zijn onnodig groot                                                                         
Oorzaak van de uitpuilende prullenbakken is de groeiende hoeveel afval van on-the-go eten en drinken. Deze verpakkingen zijn bovendien vaak onnodig groot. Producenten kijken bij het ontwerp ervan vooral naar gemak maar houden nauwelijks rekening met wat er na consumptie mee gebeurt.
Tinga: “We dweilen met een kraan die steeds verder opengaat. Openbare prullenbakken moeten zwerfafval voorkomen, maar zijn daar ook een bron van. Afval van nette en welwillende consumenten belandt onbedoeld op straat. De overvolle prullenbakken zijn een symbool van de keerzijde van on-the-go-consumptie.”
 
On-the-go verpakkingen doorbelasten
Groot en Tinga roepen producenten van on-the-go op minder en kleinere verpakkingen te gebruiken. Denk aan opvouwbare verpakkingen of wikkels in plaats van grote dozen voor bijvoorbeeld burgers. De overheid moet binnen de UPV de zwerfafvalkosten van plastic producten doorberekenen aan de producenten. Het gaat enkel om plastic producten. Bovendien worden de criteria pas later in 2023 bekend en dan teruggerekend. Tinga en Groot pleiten voor een bredere kijk. Hoe groter de verpakking en hoe groter de kans dat deze op straat belandt, hoe meer belasting bedrijven zouden moeten betalen. Ongeacht of het plastic of een ander materiaal is. Groot en Tinga hebben een Afdankmatrix ontwikkeld om in te schatten wat de 'zwerfafval-kans' van een on-the-go verpakking is. Deze zou meegenomen moeten worden in de UPV wetgeving of in de bestaand 'afval tariefsdifferentiatie'.
Tinga “De standaardreflex is om naar gemeenten te wijzen en te roepen om grotere afvalbakken en vaker legen. Maar dat leidt tot hogere kosten waar de gemeente voor opdraait. Dit terwijl de verpakkingen gemaakt wordt door een beperkt aantal bedrijven. Het kan niet zo zijn dat de baten naar aanbieders van on-the-go gaan, maar de kosten naar de gemeenschap.”
 
Naar de Tweede kamer:
Tinga & Groot zullen hun rapport komende januari persoonijk overhandigen aan diverse kamerleden en onder de aandacht brengen bij retail en verpakkingsontwerpers.
 
Belangrijkste inzichten onderzoek:

• De zwerfafval-kans van een verpakking is het resultaat van twee factoren: de 'actieradius van de verpakking' tijdens gebruik én de 'afdank-urgentie' van de verpakking ná gebruik.
• Nieuw door ons ontwikkeld instrument: De 'afdankmatrix' waarin we bovengenoemde factoren ontleden om de 'zwerfafvalkans' per verpakking te bepalen. Je kunt vooraf de kans bepalen in plaats van achteraf zwerfafval meten zoals de aanstaande UPV wetgeving voorstaat.

 
Belangrijkste aanbevelingen uit ons rapport:

• Niet de bak moet groter maar de verpakkingen moeten kleiner, minder, opvouwbaar of oppropbaar.
• In de UPV wetgeving moeten producenten meebetalen voor het aandeel van hún on-the-go verpakking in prullenbakken en zwerfafval. De eerder genoemde 'afdank-matrix' kan als instrument gebruikt worden om de extra-kosten te bepalen. De matrix beperkt zich niet tot plastic - in tegenstelling tot de UPV.
• het statiegeldsysteem moet worden uitgebreid voor on-the-go verpakkingen: statiegeld zorgt voor een enorme reductie van on-the-go afval in de prullenbakken en uiteraard zwerfafval
• voor beter prullenbakkenbeheer is in ons rapport als 'best practice' de gemeente Zwolle toegevoegd

Download hieronder het rapport van Operation Overload.